حس عمقی (Proprioception) اشاره به توانایی بدن به حس کردن حرکات بین مفاصل و موقعیت مفصل در فضا دارد. این توانایی ما را قادر می سازد که موقعیت بدن خود را در فضا بدون نگاه کردن تشخیص دهیم.

این قابلیت در کلیه فعالیتهای روزانه مخصوصا در فعالیتهای ورزشی ,جایی که تعیین مختصات دقیق ضروری می باشد, از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. در واقع انجام حرکات دقیق و با مختصات بدن از طریق سیستم حس عمقی صورت می گیرد.

سیستم حس عمقی

سیستم حس عمقی متشکل از گیرنده های عصبی می باشد که در عضلات, مفاصل و لیگامانهای اطراف مفاصل قرار دارند. این گیرنده ها کشش و تنش را حس می کنند و اطلاعات حاصل از آن را جهت پردازش به مغز می فرستند. سپس مغز با توجه به اطلاعات دریافتی سیگنالهایی را به عضلات جهت انقباظ یا ریلکس شدن برای ایجاد حرکت دلخواه ارسال می نماید. کارکرد این سیستم بصورت ناخود آگاه می باشد و ما نیازی نیست که در مورد حرکت یا اصلاح حرکت فکر کنیم. در بعضی مواقع عکس العمل ها بقدری سریع اتفاق می افتد که به آن رفلکسیو گویند.

بعد از وقوع آسیب دیدگی در مفاصل یا لیگامانهای اطراف آن طبیعتا این گیرنده ها آسیب می بینند و لذا اطلاعات ارسالی به مغز دچار عیب می شوند. نهایتا در اثر این امر مفصل احساس درستی ندارد. افزایش سن بهمراه کم تحرکی و عدم انجام فعالیتهای ورزشی از جمله مواردی است که باعث کاهش کارکرد این سیستم در کهنسالی می باشد. لازم بذکر است که یکی از دلایل ریزش و یا بعبارت دیگر زمین خوردن سالمندان عدم کارکرد صحیح این سیستم عصبی می باشد.

کارکرد سیستم حس عمقی

زمانیکه یک مفصل دچار آسیب دیدگی می شود و یا اینکه لیگامانهای اطراف آن دچار پارگی شوند, قابلیت حس عمقی فرد آسیب دیده دچار اختلاط می شود. این امر باعث می شود که فرد در معرض آسیب مجدد قرار گیرد و یا اینکه در تعیین مختصات حین فعالیت ورزشی دچار مشکل شود. فرآیند حس عمقی از طریق انجام یک سری تمریناتت خاص ورزشی قابل تقویت می باشد, که این امر موجب کاهش احتمال آسیب مجدد می شود. همچنین افزایش کارایی حس عمقی از طریق این تمرینها باعث بازگشت هر چه سریعتر ورزشکار به فعالیت ورزشی می شود.

تمرینات حس عمقی

در این بخش نمونه ای از تمرینهای خاصی جهت بهبود قابلیت حس عمقی ارائه می شود. لازم بذکر است که انجام این تمرینات چه جهت پیشگیری از آسیب دیدگی و چه بعد از آسیب دیدگی از اهمیت زیادی برخوردار می باشد.

این تمرینات بصورت نشستن بروی توپ جیم بال یا توپ پیلاتس با یک پا و گرفتن توپ با دست می باشد. این فرآیند باعث اعمال وزن جزئی به مفصل آسیب دیده می شود.

 

مرحله بعدی تمرین شامل اعمال وزن بیشتر بصورت حفظ تعادل توپ جیم بال یا پیلاتس می باشد.

مرحله بعدی تمرین مشابه مرحله قبل می باشد با این تفاوت که در این حالت باید با دستان یک توپ را به هوا پرتاب کرد و آنرا دریافت کرد.

مرحله بعدی تمرین شامل تمرین حس عمقی با وزن کامل می باشد که در این حالت باید تعادل با یک پا روی تخت گردان حفظ شود.

یک تمرین حس عمقی برای فوتبالیست ها بصورت ایستادن بروی یک پا و سپس با پای دیگر بصورت ساعتگرد و پادساعتگرد توپ را دور خود چرخاندن می باشد.

تمرین بعدی شامل بصورت حرکت زانو بدون اعمال وزن بصورت شکل زیر می باشد.

حرکت بعد بصورت ایستاده و با اعمال وزن جزئی می باشد.

حرکت نهایی که حرکت پیشرفته حس عمقی می باشد بصورت پرش با یک پا از روی نردبان چابکی و سپس ایستادن و بمدت 20 ثانیه تعادل خود را حفظ کردن می باشد.