اینگونه از آسیب دیدگی عمدتا در ناحیه پایین کمر و در ناحیه لامبر (Lumbar) اتفاق می افتد و یکی از دلایل عمده دیسک کمر می باشد. این آسیب رایج کمر نیز گاهی به نام لغزش دیسک (Slipped disc) نامیده می شود که در واقع یک نام ناپخته می باشد.

دیسکها در بین هر یک از مهره های کمر واقع می باشند. این دیسک ها متشکل از یک لایه فیبر سخت, که اطراف یک هسته ژل مانند, را پوشانده است می باشند. استفاده بیش از حد در حین خم شدن و بلند کردن اجسام در فعالیت های روزانه و ورزشی باعث انحطاط لایه خارجی دیسک می شود که اگر این خرابی زیاد شود ماده هسته از دیسک بیرون می ریزد.

علائم و نشانه های فتق دیسک

معمولا یک حرکت مضر ( بیشتر اوقات بواسطه خم شدن یا بلند کردن) باعث اعمال تنش زیاد بر بخش بیرونی دیسک می شود که موجب پاره شدن آن و در نتیجه خروج هسته ژله ای از آن می شود. با خروج این هسته ژله ای از دیسک, درد کمر بصورت ناگهانی و شدید آغاز می شود. این درد کمر در نتیجه واکنش شیمیایی مواد هسته با بافت کمر و همچنین از طریق فشاری که این مواد ژله ای به بافت نرم کمر وارد می کند ایجاد می شود.

در قسمت پایین کمر اگر ریشه اعصاب بوسیله فتق دیسک تحت فشار باشد, درد و ضعف به قسمت اندام تحتانی شامل ران, ساق, و پا سرایت می کند که به سیاتیک معروف می باشد.

تمرینات کششی و حرکتی کمر

تمرینات بدنسازی برای درد کمر

حرکات کششی و بدنسازی با توپ جیم بال برای درد کمر

این درد کمر و سیاتیک ممکن است با تغییر وضعیت تسکین پیدا کند اما ممکن است انعطاف بیش از حد مانند نشستن و خم شدن, این درد بدتر نیز شود. حتی سرفه و عطسه نیز باعث اعمال فشار به دیسک می شود که این امر درد کمر را نیز افزایش می دهد.

تصویر م آر آی (MRI) می تواند اطلاعاتی در مورد احتمال وجود فتق دیسک بهمراه اندازه وجهت افتادگی آن ارائه دهد. باید توجه داشت که اندازه و افتادگی لزوما نشانه میزان درد گزارش شده از سوی بیمار نمی باشد زیرا مواردی نیز وجود داشته که میزان افتادگی زیاد بوده ولی بیمار هیگونه علائمی را گزارش نداده است.

هر فردی که احساس درد در کمر خود دارد و هریک از علائم زیر را در خود حس می کند بهتر است که هر چه سریعتر با پزشک خود مشورت کند:

·         سابقه جراحت قبلی مانند افتادن یا تصادف ماشین

·         افراد زیر 20 سال و بالای 55 سال که برای اولین بار احساس کمر درد در خود حس می کنند.

·         افرادی که سرطان دارند یا سابقه سرطان داشتند

·         کاهش وزن غیر توجیح و ناگهانی

·         استفاده دراز مدت از داروهای استروئیدی

·         ضعف دستگاه ایمنی- سابقه استفاده از داروهای IV

·         بی حسی و ضعف در پا

·         درد بی امان

·         مشکلات مثانه و روده

·         تب

درمان فتق دیسک

استفاده از داروهای مسکن معمولا برای فتق دیسک لازم می باشد. همچنین استفاده از کیسه های آب گرم در چند روز اول برای تسکین درد نیز مناسب می باشد. اما بهترین توصیه برای افراد با فتق دیسک این است که تا حد امکان فعال بمانند به شرطی که درد آنها وخیم تر نشود. این توصیه به این جهت می باشد که مطالعات علمی تفاوت زیادی بین استراحت کامل و فعالیت مشاهده نکرده اند وهمچنین شواهدی دال بر مضر بودن فعالیت برای فتق دیسک و سیاتیک مشاهده نشده است. استفاده از کمربند طبی باعث بهبود طرز حالت کمر می شود و باعث تسکین درد از طریق جلوگیری از حرکات شدید کمر می شود.

در بعضی موارد فتق دیسک بسته به جهت پرولاپس, علائم بیمار از طریق کشش ستون فقرات قابل کاهش می باشد. این امر از طریق دراز کشیدن به روی شکم و به آرامی شانه ها را به سمت بالا بردن امکان پذیر می باشد (شکل زیر). متناوبا در جایی که علائم درد خیلی شدید می باشد از تجهیزات کششی کمر می توان استفاده نمود به گونه ای که بیمار به سادگی از طریق دراز کشیدن روی این تخته ها می تواند باعث تسکین علائم شود. در بسیاری از موارد این امر باعث قرار دادن کمر در خلاف وضعیت حالت آسیب دیده می شود که این کار باعث تحریک هسته ژله ای می شود به گونه ای که به داخل دیسک دوباره بازمی گردد.

درمان با حرکات دست به شکل کار با ستون فقرات نیز نشان داده که در درمان امراض مربوط به دیسک و سیاتیک موثر می باشد. این فرایند باعث تسکین فشار از روی ریشه های عصبی می شود که درنتیجه بافتهای زخمی ناشی از پرولاپس دیسک یا تولید گاز نیتروژن بوجود آمده بود. این تولید گاز نیتروژن در نتیجه انحطاط دیسک بوجود می آید که در افراد بالای 40 سال بیشتر رایج می باشد.

بخش خارجی دیسک با بافتهای اسکار در مدت 6 تا 12 هفته ترمیم میابد اما این دیسک همچنان به دلیل فرایندهای نادرست مانند طرز قرار گیری نادرست, کمبود پایداری عضلات و حرکات روزانه و ورزشی که باعث اعمال فشار زیاد به دیسک می شود آسیب پذیر می باشد. به همین دلیل بمنظور جلوگیری از بازگشت فتق دیسک بهتر است فرد بیمار تحت نظر فیزیوتراپ برنامه های توانبخشی مشخصی را دنبال کند که این امر شامل بازیابی حرکات بخش لامبر کمر و افزایش اسقامت و پایداری عضلات کمر می باشد.

تحقیقات نشان داده اند که ورزشهای مشخصی مانند حرکات پایداری هسته ای (Core stability) و حرکات استقامتی در تسکین درد کمر و بازگرداندن کمر به عملکرد طبیعی موثر می باشد. این حرکات مخصوصا در زمانی که مشکل ناشی از طرز قرارگیری ضعیف که در نتیجه باعث مشکل دیسک می شود موثر می باشد. استفاده از تجهیزات مخصوصی باعث تسهیل در انجام حرکات فوق می شود و این حرکات توسط تمامی سنین و فقط با یک آموزش اولیه توسط فیزیوتراپ قابل انجام می باشد. همچنین می توان از توپهای جیم بال و ایروبیک برای انجام این کار نیز استفاده کرد.

بیشتر دردهای ناشی از فتق دیسک از طریق فیزیوتراپی قابل تسکین می باشد. اما در مواردی که سیاتیک و فتق دیسک حاد می باشد ممکن است که تزریق داروهای استروئیدی لازم باشد.

پیشگیری از فتق دیسک

در پی ایجاد فتق دیسک همیشه احتمال بازگشت آن نیز وجود دارد که بمنظور جلوگیری از بازگشت آن بهتر است که از کمر خود در آینده مراقبت بیشتری صورت بگیرد. به همین منظور فهم دقیق طرز قرار گیری بدن خیلی مهم می باشد. نمای جانبی ستون فقرات ارائه شده در زیر نشان می دهد که ستون فقرات از یک سری منحنی تشکیل شده است:

حالت منحنی مانند ستون فقرات کمک زیادی به تحمل بار در مقایسه با حالت کاملا راست می کند. قسمت منحنی مانند بخش لامبر (Lumbar) دارای یک حالت منحنی به سمت جلو می باشد که اگر در این وضعیت باقی بماند حالت پوسچر بدن در حالت استاندارد می باشد. نگهداری این وضعیت حتی در موقع انجام فعالیت های روزانه مخصوصا در زمان نشستن برای مدت طولانی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

استفاده از رول های کمری در پایین کمر و یا استفاده از ساپورت های کمری در زمان نشستن می تواند مفید باشد. رانندگی برای مدت زمان طولانی باید اجتناب شود و بهتر است که زمانهای استراحتی بهمراه انجام حرکات کششی در زمان رانندگی طولانی مدت در نظر گرفته شود.

در مدت زمان طولانی طرز قرار گرفتن خوب از طریق افزایش پایداری عضلات کمری قابل حصول خواهد بود که این امر از طریق انجام ورزشهای خاص با نام حرکات پایدار کننده هسته ای (Core Stability) امکان پذیر می باشد. لذا تقویت عضلات ناحیه شکمی و کمری جهت افزایش پایداری ستون فقرات همواره توصیه می شود. یک روش موثر دیگر در افزایش پایداری عضلات کمری استفاده از ساپورتهای نشستنی در زمان نشستن در اداره یا پشت ماشین می باشد. این ساپورتها از طریق ساپورت منحنی رو به جلوی کمر باعث تسهیل در طرز قرار گیری کمر می شود که در نتیجه باعث می شود تا کمر بار بیشتری را تحمل کند.