شکستگی قوزک پا یکی از رایج ترین آسیب های قوزک پا می باشد و این بدان معنا می باشد که یک یا تعداد بیشتری از استخوانهای قوزک که مفصل قوزک را تشکیل می دهند دچار شکستگی می شوند. این نوع از آسیب دیدگی ممکن است بر اثر یک برخورد مستقیم, مانند بروز یک سانحه رانندگی و یا ضربه از طرف حریف مقابل در فعالیتهای ورزشی, ایجاد شود اما معمولا این آسیب دیدگی زمانی رخ می دهد, که فرد در حالیکه قوزک پا بر اثر وزن بدن دچار پیچش می شود به زمین می خورد.  انواع مختلفی از شکستگی قوزک پا وجود دارد که برحسب موقعیت شکستگی این آسیب دیدگی طبقه بندی می شود.

 بمنظور درک مکانیزم شکستگی قوزک پا و علت ایجاد آن, بهتر است تا اشاره کوچکی به آناتومی قوزک پا شود.

قوزک پا از سه استخوان تیبیا, فیبولا و تالوس که توسط لیگامانهای قوی به یکدیگر متصل شده اند تشکیل شده است. در قسمت پایینی استخوان تیبیا و فیبولا برجسته گی هایی به نام  ملیولس داخلی (مربوط به تیبیا) و ملیولس خارجی (مربوط به فیبولا) وجود دارد که در اطراف استخوان تالوس ایجاد یک حلقه می کند که به آن جفت قوزک (Ankle Mortise) می گویند. استخوان تالوس بوسیله آناتومی استخوانها و لیگامانهای اطراف در محل خود قرار می گیرد, لذا هرگونه شکستگی در استخوانها که موجب اختلال در پایداری تالوس شود در شکستگی قوزک پا طبقه بندی می شود.

شکستگی قوزک پا براساس موقعیت دقیق خط شکستگی نامگذاری می شود. در زمان آسیب دیدگی هر کدام از ملیولس داخلی و خارجی ممکن است دچار شکستگی شود و یا اینکه با هم دچار  شکستگی شوند (Bi-Malleolar Fracture) و ممکن است که با شکستگی پشت استخوان تیبیا نیز همراه شوند (Tri-Malleolar Fracture).

علائم و نشانه های شکستگی قوزک پا

در اینگونه از آسیب دیدگی درد بسیاری در قوزک وجود دارد و استفاده از پا امکان پذیر نمی باشد. علائم شکستگی قوزک معمولا مشابه علائم پیچش قوزک می باشد که شامل موارد زیر می باشد:

·         درد فوری و شدید

·         ورم

·         کبود شدگی

·         حساسیت به تماس

تشخیص شکستگی قوزک پا

 هرگونه احتمال شکستگی قوزک پا باید فورا به بیمارستان منتقل شود. در بسیاری از موارد باید از تصاویر اشعه ایکس جهت تشخیص شکستگی استفاده شود. به طور کلی مراحل تشخیص شکستگی قوزک بصورت زیر می باشد:

·         تصاویر اشعه ایکس: استفاده از این روش یکی از متداول ترین روشهای تشخیص شکستگی قوزک پا می باشد. تصاویر اشعه ایکس احتمال بروز شکستگی در استخوان و هرگونه جابجایی بین استخوانهای را نشان می دهد. همچنین با استفاده از این تصاویر می توان تعداد تکه های شکستگی را ارزیابی کرد. در این حالت از شکستگی ممکن است که عکس از پا, قوزک و ساق پا گرفته شود تا شکستگی احتمالی سایر استخوانها نیز مورد بررسی قرار بگیرد.

·         تست تنش: در این روش پزشک, بسته به نوع شکستگی بر روی قوزک اعمال فشار می کند تا بابررسی تصاویر اشعه ایکس مطمئن شود که احتیاج به عمل جراحی می باشد یا خیر.

·         سی تی اسکن (CT Scan): از تصاویر سی تی اسکن به منظور بررسی دقیق تر قوزک در جایی که تصاویر اشعه ایکس کافی نمی باشد مورد استفاده قرار می گیرد.

·         م آر آی (MRI) : تصاویر م آر آی شامل تصاویر با رزولوشن بالاتر می باشد که تصویر واضحی از استخوانها و بافت نرم اطراف آن می دهد. از این تصاویر بمنظور بررسی آسیب به لیگاکمانهای اطراف استفاده می شود.

درمان شکستگی قوزک پا

ابتدا پزشک ارتوپد  به بررسی علت آسیب دیدگی می پردازد, تا از طریق آن برنامه ای دقیق بمنظور جهت گیری صحیح قوزک پیدا کند. محل قوزک باید با استفاده از تصاویر اشعه ایکس و سی تی اسکن بدقت مورد بررسی قرار بگیرد تا بتوان استخوانها را بطور دقیق در محل خود قرار داد, زیرا هرگونه جابجایی میلیمتری از موقعیت اصلی استخوان باعث بروز آرتروز قوزک در آینده می شود. قوزک شکسته شده یا هر گونه در رفتگی قوزک باید هر چه سریعتر به موقعیت آناتومیکی خود بازگردد تا از هرگونه آسیب دیدگی به اعصاب و شریانهای خونی و پوست اطراف جلوگیری شود.

اگر فقط یکی از جفت حلقه های قوزک دچار شکستگی شده باشند و یا فقط یکی از ملیولس های داخلی و خارجی دچار شکستگی شده باشند نیاز به عمل جراحی نمی باشد و درمان از طریق بی تحرک سازی کافی می باشد. شکستگی قوزک بوسیله پزشک ارتوپد و متخصص بیهوشی عمومی به محل اصلی خود بازگردانده می شود. پزشک ارتوپد مفصل قوزک را بعد از  گذشت 48 است و همچنین یک و دو هفته بعد مورد بررسی قرار می دهد, زیرا که جهت گیری قوزک ممکن است پس از کاهش ورم دچار تغییر شود.

در این آسیب دیدگی پای مجروح بمدت دو تا سه هفته گچ گرفته می شود و نباید وزنی توسط قوزک آسیب دیده تحمل شود. بعد از گذشت سه هفته اگر دردی وجود نداشت و همچنین تصاویر اشعه ایکس نشان از جهت گیری مناسب قوزک داشته باشند, بیمار می تواند از واکرهای پلاستیکی قابل برداشتن استفاده کند. این واکرها در مقایسه به گچ سبکتر بوده و همچنین بیمار می تواند مقدار کمی بار به قوزک جهت درمان بهتر قوزک وارد نماید. قوزک شکسته شده  با بی تحرک سازی معمولا بین 12 تا 16 هفته طول می کشد تا التیام بیابد.

در صورت شکستگی شدیدتر, شکستگی دو جفت قوزک و یا بهمراه شکستگی پشت استخوان تیبیا, عمل جراحی با استفاده پیچ و پین و صفحه به منظور بازگردانی آناتومی قوزک انجام می گیرد. اگر شکستگی به گونه ای باشد که استخوان از پوست بیرون زده باشد باید فورا زخم ها التیام یابند و از عفونت آن جلوگیری شود. اگر سطح مفصلی تالوس, تیبیا و فیبولا دچار آسیب دیدگی شده باشد لذا جهت یابی استخوانها باید با دقت صورت بگیرد تا از احتمال بروز آرتروز قوزک جلوگیری شود. تحقیقات نشان داده اند که نتایج عمل قوزک در صورتی که عمل در سه هفته ابتدایی جراحت صورت بگیرد مطلوب تر خواهد بود.

مشکلات متعددی بعد از شکستگی قوزک ممکن است که بدلیل عدم ملاحظه فرد آسیب دیده رخ دهد. عدم جوش خوردن استخوان ممکن است در نتیجه حرکت تکه استخوان باعث شود که استخوان در محل اصلی خود قرار نگیرد که این امر موجب بدجهت گیری قوزک و درنتیجه ایجاد درد و آرتروز شود.

عدم یکپارچگی (Non Union) نیز از جمله مشکلات بعد از شکستگی می باشد که در آن تکه های استخوان به اندازه کافی ترمیم نمیابند.  اینگونه از مشکلات (عدم یکپارچگی) بعد از شکستگی ملیولس داخلی متداول بوده که بصورت محافظه کارانه درمان شده است. این مشکل باعث درد نمی شود اما مانع از بازگشت به عملکرد کامل می شود که ممکن است جهت اصلاح آن احتیاج به عمل باشد.

نکته کلیدی در فرایند توانبخشی قوزک, بازگرداندن آناتومی قوزک بهمراه بازگردانی رنج کامل حرکتی آن می باشد. راه رفتن با استفاده از واکرهای پلاستیکی قابل برداشتن (Removable Plastic Cast Walker) با اجاز پزشک مفید می باشد که این امر مانع از ضعیف شدن ماهیچه, سفتی مفصل و انحطاط غضروف مفصلی می شود. بار گذاری ملایم و  با دقت روی قوزک آسیب دیده باعث تحریک ترمیم استخوان می شود و از عدم یکپارچگی جلوگیری می کند.

در طی مراحل توانبخشی, پزشک به طور تدریجی اجازه اعمال بار بر روی قوزک را می دهد که این فرآیند می تواند از استفاده از واکرهای پلاستیک برداشتنی , عصا و یا اعمال بار کامل بدون استفاده از عصا تغییر کند. در شکستگی قوزک ورم نیز بسیار متداول بوده که استفاده از روغنهای ماساژ می تواند در درمان آن مفید باشد.

فشاری که توسط واکرهای پلاستیکی قابل برداشتنی بر روی قوزک وارد می شود, باعث پراکندگی ورم قوزک می شود. همچنین سلولهای قابل باد این واکرها دارای اثر ماساژی بوده که باعث بازگردانی ورم قوزک می شود. همچنین استفاده از این واکرها امکان انجام ورزشهای استاتیکی مانند دوچرخه ثابت, تجهیزات استقامت وزنه در فرایند توانبخشی را آسان می سازد.

تمرینهای پمپاژ مچ پا در جهت بازگردانی رنج حرکت قوزک پا بسیار مفید می باشد و این کار با استفاده از کش های بدنسازی جهت اعمال کمی بار بهتر نیز می باشد.

بعد از اینکه رنج حرکتی, استقامت و حس حرکتی عصبی قوزک آسیب دیده مانند قوزک یک پای سالم تبدیل شد انجام حرکات ورزشی نرمال تحت نظر فیزیوتراپ امکان پذیر می باشد. بعضی از ورزشکاران استفاده از قوزک بندها را در هنگام فعالیت ورزشی در جهت افزایش پایداری قوزک مفید می دانند.

پیشگیری از شکستگی قوزک پا

متاسفانه بدلیل اینکه این آسیب دیدگی در اثر تصادف ایجاد می شود فرآیند خاصی در جهت پیشگیری از این جراحت نمی توان انجام داد. اما در ورزشهای گروهی مخصوصا فوتبال استفاده از محافظ قوزک و قوزک بند از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد و تا حدودی می تواند احتمال بروز این آسیب دیدگی را کاهش دهد.